TEMA BROJA

Astronomija / Balkan u svemiru

Kako planete dobijaju imena

Morava i Vlasina su i tamo negde, u svemiru.U sazvežđu Pegaz, na oko 1.304 svetlosnih godina od Zemlje, nalazi se mala žuta zvezda - nalik Suncu. Oko nje se okreće egzoplaneta koja liči na Jupiter, ali je dvostruko manja od njega. Upravo ste upoznali zvezdu Moravu i planetu Vlasinu.

U okviru konkursa Međunarodne astronomske unije, Srbija je „kumovala" zvezdi WASP-60 i planeti koja kruži oko nje i dala im imena po dvema rekama. Međunarodna astronomska unija je prikupila sve rezultate i imenovala više od sto planeta van Sunčevog sistema i isto toliko zvezda. Osim Srbije, novim planetama i zvezdama imena je dalo još 110 zemalja. Od država sa Balkana, nebeskim telima su „kumovale" i Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Hrvatska, Slovenija i Rumunija.

Albanija: Ilirija i Arber

Zvezda HD-82886, u sazvežđu Mali lav, ponela je ime Ilirija, a planeta koja oko nje kruži sada se zove Arber. Iz Albanije je stiglo 120 predloga - pobedio je naziv Ilirija, a u objašnjenju piše da Albanci sebe smatraju potomcima Ilira.
Arber je naziv za srednjevekovnog stanovnika tog područja.

Bosna i Hercegovina: Bosona i Naron

Iz Bosne i Hercegovine stiglo je 256 predloga, a Bosona i Naron novi su nazivi zvezde HD 260610 i egzoplanete koja se vrti oko nje. Nalaze se u sazvežđu Vodolije.
Bosona je naziv, iz 10. Veka, za teritoriju Bosne, dok je Naron jedan od naziva za reku Neretvu koji se koristi u Hercegovini.
Bugarska: Tangra i Bendida
U istom sazvežđu kao i Morava i Vlasina, smeštene su Tangra i Bendida - zvezda i egzoplaneta kojima je Bugarska dala ime.
Nazive su dobile po božanstvima. Tangra je vrhovni bog neba kog su obožavali Bugari, a u Bendidu su verovali Tračani.

Hrvatska: Stribor i Veles

Novi naziv zvezdi HD 75898 i egzoplaneti koja kruži oko nje dala je Hrvatska. Stribor tako više nije samo naziv boga vetra u slovenskoj mitologiji niti junaka iz knjige Priče iz davnina Ivane Brlić-Mažuranić, već je i ime zvezde u sazvežđu Ris.
Veles je planeta koja se oko nje okreće, a naziv je inspirisan slovenskim bogom zemlje, vode i podzemnog sveta.

Slovenija: Irena i Istok

Sazvežđe Herkul dobilo je dva nova člana - odnosno nova imena za njih - Irenu i Istoka. Ovi predlozi Slovenije dobili su najviše glasova, pa je WASP-38 sada Irena, po glavnom liku iz dela Pod slobodnim suncem slovenačkog autora Franca Finžgara.
Istok - nova egzoplaneta - dobila je ime po borcu za slobodu iz istog dela.

Rumunija: Moldoveanu i Negoja

Rumunija je nazvala zvezdu i planetu po najvišim planinskim vrhovima u toj zemlji. Zvezda i planeta u sazvežđu Severna kruna ponele su ova dva imena.

Šta se ne može

Kompletna lista pobedničkih predloga po zemljama može se naći na sajtu Međunarodne astronomske unije. Ta organizacija je, pre četiri godine, organizovala prvo ovakvo takmičenje. Nazivi 14 zvezda i 31 egzoplanete izabrani su 2015.
Imena koja se daju nebeskim telima moraju „pripadati objektima, ljudima ili mestima od velikog i dugog kulturnog, istorijskog ili geografskog značaja", ili „biti tematski povezana sa nebom, astronomijom, sazvežđem u kome se sistem nalazi". Imena mogu da imaju od četiri do 16 znakova latiničnom transkripcijom.
Da  bi izbegli moguće konfliktne situacije, organizatori su odlučili da neće razmatrati imena političara, vojnih ili verskih ličnosti, kao ni imena još uvek živih ljudi ili onih koji su umrli pre manje od jednog veka. Zabranjena su i imena organizacija ili proizvoda, životinja, skraćenice i izmišljena imena. Organizatori takmičenja naglašavaju da odobrena imena nisu zamena za tradicionalne astronomske kodove, već su puna imena nebeskih tela „i mogu se koristiti zajedno sa ili umesto naučnih oznaka".
Takmičenje je trajalo duže od šest meseci, svako je mogao da učestvuje i ponudi par imena, kao i da ukratko objasni zašto su ta imena važna. Najviše glasova od 12 srpskih predloga dobila su imena koja je dalo Astronomsko društvo Novi Sad. O izboru imena glasalo se u Noći istraživača.

Srbija, Beograd, Tesla, Mišković, Tito...

Mnoge male planete ponele su imena sa ovih područja. Tako u svemiru i dalje postoje Jugoslavija, Srbija, Beograd, Zvezdara - pošto su neke od planeta van Sunčevog sistema ponele te nazive.
Jedna planeta nosi ime Mišković, po nekadašnjem direktoru Opservatorije na Zvezdari    Vojislavu V. Miškoviću, koja je za njegovo vreme i podignuta. Dejan je jedna od malih planeta koja nosi ime po sinu astronoma Pere Đurkovića. Tu je i planeta Knežević, po srpskom astronomu, akademiku Zoranu Kneževiću. Po astronomima sa ovih područja imena nose i planete Novaković, Ćuk i Milošević.
I Filip Cepter ima planetu koja je naziv dobila po njemu: 6589-Janković. Po srpskoj kraljici Simonidi, trećoj ženi kralja Milutina, nazvana je planeta 1678-Simonida.

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"