ISTORIJA PRONALAZAKA

Vesna Bosanac

Moderno doba i otkrića Leonarda da Vinčija

Anatomija, geologija, aeronautika

Od anatomskih crteža ljudskog tela do robota i "Mona Lize", Leonardov genije spajao je umetnost i nauku na jedinstven način, neprevaziđen u istoriji ljudske civilizacije. Naučna strana ličnosti Leonarda da Vinčija (1452-1519) naginjala je ka tome da svet prikazuje jasno naturalistički, dok je njegova umetnička sklonost otvarala drugačije mogućnosti gledanja i razumevanja sveta. Prema oceni jednog poznavaoca Da Vinčijevog dela, verovatno mu se podjednako važnim činio složeni mehanizam neke mašine i zagonetni osmeh Mona Lize.

Od brojnih Leonardovih dostignuća možda je najmanje poznat Leonardov doprinos savremenoj medicini: zahvaljujući njemu, mnogo bolje poznajemo ljudsko telo. Opsesija anatomijom, koja je trajala tokom celog njegovog života, počela je rano, dok se kao mlad obučavao kod jednog od najvećih firentinskih umetnika iz doba renesanse, Andrea del Verokija. Učenik je brzo prevazišao učitelja, pa je počeo da crta i slika ljudsko telo sa neverovatnom preciznošću, koja i danas izaziva divljenje. 

Da bi to postigao, neumorno je ispunjavao sveske prikazima mišića i tetiva. Učestvovao je u disekciji više desetina leševa da bi mogao detaljno da nacrta skelet, lobanju, kosti... Proučavao je i fiziologiju, praveći voštane modele mozga i srca da bi bolje shvatio protok krvi kroz vaskularni sistem; njegovi crteži su među prvima prikazali unutrašnjost ljudskog tela, slepo crevo, reproduktivne organe i pluća.

Zagledan u anatomiju

Tokom svog pionirskog izučavanja mozga otkrio je, na primer, frontalni sinus i meningealne krvne sudove. Takođe je prvi došao na ideju da secira žabu. Ta znanja je kasnije primenio u jednom od svojih najpoznatijih dela, prikazu Vitruvijevog čoveka: model ljudskog tela savršenih proporcija. Delo je bilo inspirisano radom poznatog starorimskog arhitekte Vitruvija koji je, poput Da Vinčija, verovao da proporcionalnost koju poseduju ljudi treba primeniti i na građevine, njihovo projektovanje i gradnju. Mada su još Platon i Aristotel pokazivali zanimanje za ljudsko telo, Da Vinči je među prvima ponudio precizne crteže i objašnjenja iz anatomije.

Vitruvijev čovek je samo crtež na jednoj stranici svezaka ispunjenih  mnoštvom podataka o ljudskom telu. Da Vinči je sveske zamislio kao medicinsko štivo, ali je njihov značaj otkriven tek mnogo kasnije, u 19. i 20.veku (Vitruvijev čovek i većina Leonardovih crteža dospeli su u posed Galerije del Akademija u 19.veku, a dve od pomenutih Leonardovih svezaka ponovo su ugledale svetlost dana 1965. godine). Na osnovu tu ispisanih skica i ideja, došlo se do mnogih savremenih medicinskih izuma. 

Preteča robota

Pronađen je, na primer, „Leonardov robot“: bio je nalik oklopu koji je mogao samostalno da stoji, sedi, savija ruke i podiže vizir sa lica preko niza ručki i mehanizama. Godine 2002. stručnjak NASA-e Mark Roshajm napravio je prototip Leonardovog robota i nazvao ga Vitez-robot. On je poslužio kao inspiracija za dizajniranje savremenog hirurškog robota, koji nosi Da Vinčijevo ime i danas ima nezamenljivu ulogu u hirurgiji (učestvuje i u najsloženijim operacijama, izuzetno je precizan, pravi minimalne rezove, smanjuje rizik komplikacija i vreme oporavka, dragocena je pomoć lekarima).

Da Vinčijeve studije o tome kako funkcionišu udovi i telesni organi, uticale su na razvoj veštačkih udova i „proizvodnju“ organa kojima se mogu zameniti oboleli. Da Vinči je prvi došao na ideju o kontaktnim sočivima. Godine 1508. skicirao je konceptualni model kontaktnog sočiva, što je doprinelo proizvodnji takvog sočiva tri veka kasnije, 1808. godine. Danas je život miliona ljudi u svetu nezamisliv bez kontaktnih sočiva.

Od padobrana do tektonskih ploča

Kao inženjer, Leonardo je formulisao ideje koje su bile daleko ispred njegovog vremena: postavio je koncept rada padobrana, jedrilice, helikoptera, oklopnog borbenog vozila, principe korišćenja „koncentrovane“ sunčeve energije, kalkulatora, osmislio je rudimentarnu teoriju kretanja tektonskih ploča… Proučavao je anatomiju i let ptica a 1480-tih nacrtao je detaljan plan za ornikopter (naprava sa krilima koja može da poleti, zavisna od ljudske snage).
Napravio je dizajn tenka više od 400 godina pre nego što je ta borbena sprava proizvedena: kola pokrivena metalnim pločama na rotirajućoj platformi u koja mogu da stanu osmorica vojnika, a oružje bi provukli kroz proreze na stranama vozila. 

Ronilac, pa makaze pa podmornica

Leonardo je dizajnirao i upotrebljivo ronilačko odelo, dostojnog pretka moderne verzije koja se danas koristi. Poznavaoci Leonardovog dela tvrde da je on izumeo i teniski reket, mada zvanična verzija glasi da je tvorac reketa, onakvog kakav danas postoji, britanski major Volter Klopton Vingfild, zaslužan za prvu modernu verziju tenisa 1874. godine.
Leonardov izumi su i prve makaze, pontonski mostovi… Skicu prve podmornice nacrtao je 1515; godine1578. Vilijam Burn napravio je prvi dizajn plovila koje se kreće pod vodom; godine 1620. podmornica izgrađena po dizajnu Kornelijusa Drebela isprobana je u reci Temzi, gde je ostala tri sata.

Vojno inženjerstvo bila je velika Leonardova pasija: radio je za nekoliko mecena i gradskih guvernera, kreirao je mostove, utvrđenja, oružje. Mada se zgražavao nad ratnim užasima, prvi je izumeo automatsku pušku koja, poput mnogih njegovih zamisli, nije bila proizvedena u njegovo vreme. Imala je tri reda sa po 11 musketa, od kojih je svaka mogla da se okreće na drugu stranu. To je trebalo postaviti na pokretnu, rotirajuću platformu - što sve neobično liči na prvo artiljerijsko oružje upotrebljeno na terenu mnogo kasnije.

Vesna Bosanac

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"