ISHRANA
I.Jakšić
Biljke otkrivaju davne migracijske rute
Stari dobri ječam
Pojava poljoprivrede je jedna od najbitnijih etapa u razvoju ljudskog društva, jer je omogućila osnivanje zajednica u vidu naselja, specijalizaciju rada i tehnološke inovacije.
Jedan od centara poljoprivrednih začetaka je Bliski istok, gde je ječam pripitomljen pre otprilike 10.500 godina, zajedno s pšenicom i ostalim prinosima. Arheološki nalazi pokazuju da se kultivacija ječma raširila do ekoloških granica u Evropi, severnoj Africi, centralnoj, južnoj i istočnoj Aziji, u toku perioda od približno 6000 godina. Novi rezultati objavljeni u PLOS ONE pokazuju da su se različite vrste ječma, namenjene raznim upotrebama, prilagođene drugačijim ekološkim uslovima i režimu žetve, širile preko Evroazije raznolikim rutama. U mnogim slučajevima, za te rute širenja postoje arheološki i arheobotanički dokazi.
Po mišljenju vodeće autorke istraživanja, dr Dajane Lister, koja radi u Mekdonaldovom institutu za arheološka istraživanja, Univerzitet Kembridž, ti rezultati zasnovani su na genetskoj analizi današnjih plodova, tradicionalnih farmerskih vrsta koje su lokalno odomaćene (engleski naziv landraces). Te vrste mahom su se sakupljale u toku ranog 20. veka i čuvaju se u kolekcijama germaplazme širom sveta. Za većinu postoje precizno zabeležene geografske koordinate. Brojne studije su pokazale da odomaćene lokalne vrste mogu da čuvaju stari autentični genetski potpis inicijalnog rasprostiranja farmi tokom praistorije, a baš to slikovito prikazuje trenutno istraživanje.
Uporedo sa pirinčem
 Rezultati ukazuju na to da su različite rute širenja svake ponaosob vrste ječma bile različite jedna od druge, i to na mnoštvo načina. To je oslikavalo izbor čoveka u vidu različitih osobina ili posledica zbog prilagođavanja životnoj sredini. Ove različite rute uključuju i one ka severu i jugu Iranske visoravni, kroz oblast unutrašnjeg azijskog planinskog koridora u centralnoj Aziji koja je povezana sa kineskim Putem svile: ravnicu na velikoj visini na južnoj ivici Tibetanskog platoa, ravnicu na velikoj geografskoj širini kroz severne stepe, sve ravnice koje se prostiru ka Japanu i pomorska ruta iz južne Azije. Prethodno istraživanje je obezbedilo veći broj podataka u vezi sa određivanjem starosti kako bi se odredilo vreme kada su određene rute korišćene.Lister dalje objašnjava da je, zbog jedne vrste ječma, široko rasprostranjene, naročito u blizini obala, populacija možda putovala preko pomorske rute iz južne Azije ka jugoistočnoj Aziji. Baš ta vrsta sastoji se od sorte ječma koja se seje zimi i za koju se misli da je važna za područja istočne Azije, gde raste pirinač. Tamo je uobičajeno da prinos pirinča stiže u letnjim mesecima a ječam, prilagođen rastu u zimskim uslovima, može da se sadi posle žetve pirinča. Razvoj uzgoja višestrukih plodova u toku praistorije smatra se faktorom koji je povećao produktivnost i stabilnost i omogućio razvoj složenijih društvenih zajednica.
Derivat kultivisane vrste
Još jedna sorta ječma dominantna je na visoravni Tibetanskog platoa. Ona ima ogoljeno zrno, što je bilo veoma privlačno jer ne zahteva dugotrajni proces trebljenja potreban da bi ga ljudi konzumirali. Takva vrsta ječma je važna za čitav tibetanski način života. Taj značaj jasno se vidi u ponudi ogoljenih zrna ječma i putera od jaka u tibetanskim budističkim hramovima širom regiona. Glavni izvor ugljenih hidrata koji jedu Tibetanci zove se tsampa, i pravi se od pečenog ječmenog brašna i slanog tibetanskog čaja s puterom od jaka.
Prethodna istraživanja, sprovedena na Univerzitetu Kembridž, preko projekta „Globalizacija ishrane u praistoriji“ pokazala su da se kultivacija ječma pojavila u regionu kinesko-tibetanskog platoa pre 4000 godina. Smatra se da je to bilo od presudnog značaja za kolonizaciju „krova sveta“. Pojedini akademici dovode u pitanje autentičnost ječma i ukazuju na to da bi ječam mogao da bude proizvod divljih predaka s Bliskog istoka. Trenutno istraživanje bavi se i genetskim odnosom različitih varijanti ječma, pripitomljenh i divljh vrsta. Rezultati ukazuju na malu verovatnoću pripitomljavanja ječma u ovom regionu i to da je „divlji“ ječam na platou, sasvim moguće, derivat korova kultivisanog ječma.
I.Jakšić
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
