TEMA BROJA

Oliver Klajn

Astronomija / Daleki istok

Osmatranja i čudesna moć teleskopa

LAMOST je spektroskopski teleskop u severnoj kineskoj provinciji Hebei. Pored ovog, naučnici iz Nacionalne astronomske opservatorije Kineske akademije nauka imali su pristup i jednom evropskom satelitu da bi istražili male i hladne zvezde koje mogu da traju bilionima godinama a nazivaju se crveni patuljci. Posmatrali su preko devedeset tri hiljade ovih zvezda i došli do saznanja o izuzetnoj rasprostranjenosti novoformiranih vasionskih tela, uglavnom nastalih u ranoj fazi nastanka svemira.

Do otkrića se došlo početkom ove godine. Veliki značaj ovog istraživanja je u tome što je astrofizičarima ukazalo na to da funkcija početne mase može da se menja u zavisnosti od različitih činilaca, kao što su temeperatura gasovitih, odnosno međuzvezdanih  oblaka u kojima se formiraju zvezde, faktor protoka vremena...
U jugozapadnoj provinciji Guejdžou postavljen je radio-teleskop FAST. Ima prečnik tanjira od oko 500 m i najveći je na svetu u svojoj kategoriji. Krajem prošle godine, ovim teleskopom, međunarodni tim stručnjaka je, zajedno sa domaćinima, osmatrao grupu od pet galaskija u sazvežđu Pegaz, koja se naziva Stefanov kvintet. Širina oblaka od vodonikovih atoma, koji je tamo otkriven, iznosi oko dva miliona svetlosnih godina i višestruko je veći od Mlečnog puta. Postoji duže od milijardu godina. Veruje se da, širom svemira, ima još ovakvih ogromnih gasovitih tvorevina.

Astronomska opservatorija u Šangaju radi već šest decenija. Proučavajući podatke do kojih se došlo satelitima Evropske svemirske agencije, šangajski astronomi su opazili dotad nepoznato rasejano zvezdano jato. Sva ova jata su u okviru Mlečnog puta. Tokom osmatranja, primenjene su dve specijalne vrste algoritama za ovu svrhu. Utvrđeno je da ima 19 parova sa zajedničkim poreklom i sa malom razlikom što se tiče starosti. Najverovatnije su iz istog oblaka proistekla trostruka rasejana jata koja su uočena kod tri grupe, udaljene 65 svetlosnih godina. Osim ovih otkrića, došlo se i do podataka o nedovoljno poznatim otvorenim jatima, o njih 223. Vršeno je upoređivanje karakteristika otkrivenih jata sa onima koja su dotad bila poznata.

Spektralne linije porekla naše galaksije

Astronomi su iskoristili uzorke sa Meseca dopremljen na našu planetu misijom “Čange 5”, koja je bila na Mesecu krajem 2020. godine. Težina uzoraka je iznosila oko 1,7 kg ukupno. U bazaltnim česticama je nađen  kristal fosfatnog minerala. Time je Kina postala treća zemlja u svetu koje je otkrila jedan od šest novih minerala na Mesecu. Otkriće je  objavljeno u decembru 2022. godine. Naziv minerala je čangesit. Zajedno sa ranijim otkrićima sovjetskih i američkih astronauta, ovo će doprineti stvaranju jasnije slike o nastanku Meseca. Važnost pronalaska čangesita je u tome što je donešen iz dosad neistraženih delovi prirodnog satelita Zemlje i sa milijardu godina mlađim uzorcima u odnosu na misije drugih zemalja.
Slanje prvog kineskog satelita za istraživanje Sunca, oktobra 2021, donelo je nova saznanja. Nazvan je Sihe, po biću iz kineske mitologije. Satelit je uspeo da, prošle godine, “uhvati” spektralne linije za izučavanje središta naše galaksije. Zahvaljujući specijalnom spektroskopu, kineski astronomi sada dobijaju slike Sunca u visokoj rezoluciji. Sihe je poslat u svemir iz Centra za lansiranje satelita Taijuan, u provinciji Šansi, sa zadatkom da snabdeva naučnike prizorima i podacima o Suncu tokom tri godine.

Osmatranje okruženja “crvenog patuljka”

Nacionalna astronomska opservatorija Japana postoji duže od tri decenije. Poseduju teleskop „Subaru“, koji je postavljen na vrhu ugašenog vulkana na Havajima. Ima dosta vremena od kako japanski astronomi posmatraju „crvenog patuljka“ imenovanog kao Ros 508. Kraj te zvezde, otkrivena je egzoplaneta Ros 508 b koja je četiri puta veća od Zemlje.
Pre četiri godine je, pod pokroviteljstvom Nacionalne astronomske opservatorije Japana, počela potraga za egzoplanetama, za šta je korišćen „Subaru“. Za sada je utvrđeno i prisustvo bleđih zvezda. Ros 508 b kruži oko jedne zvezde, znatno manje i bleđe od Sunca, približno svakih 11 dana. Pretpostavlja se da je ta egzoplaneta stenovita.

Jedan neobičan objekat u svemiru japanski naučnici uočili su juna prošle godine kada su na udaljenosti od oko 30.000 svetlosnih godina - pulsar MAXI J 1816-195. MAKSI je, inače, rendgenski teleskop koji je  Japanska aerokosmička istraživačka agencija koristi od 2009. Montiran je na Međunarodnoj svemirskoj stanici. Za ovaj pulsar smatraju da je veoma redak i da postoji još samo 18 objekata tog tipa. Rotacija mu je manja od 10 milisekundi.
U Južnoj Koreji deluje Naučni institut za astronomiju i svemir sa sedištem u Tedžonu. Odande su upozorili na opasan asteroid koji bi mogao da se sudari sa Zemljom, obeležen kao 2018 PP29. Ipak, šanse da dođe do sudara su veoma male. Pored ovoga otkriven je i manji asteroid, prečnika 20-40 m.

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"