EGZOTIČNI NARODI

Oliver Klajn

Teuelče, odnosno Aonikenk pleme

Hrabri “džinovi” Patagonije

Patagonija je oblast na krajnjem jugu Južne Amerike. Pripada Argentini i Čileu. Na tom području živi malobrojni starosedelački narod Teuelče ili, kako se još naziva, Aonikenk. Pored njih, na istom prostoru postoji i etnos Mapuče. Najverovatnije iz njihovog jezika potiče naziv ovog naroda, koji se odnosi na snažne, hrabre i otporne ljude koji obrađuju nerodnu zemlju. Sami sebe nazivaju Aonikenk.

Mapuče su dosta uticali na način života i opstanak Teuelče naroda. To se, pre svega, ogledalo u trgovinskim vezama koje su se razvile u 18. Veku, što je vremenom preraslo u proces nazvan araukanizacija Patagonije (Araukana je španski naziv za oblast u Čileu koju su naseljevali Mapuče). Sam proces je označavao širenje kulture Mapučea u Patagoniji. Veze među narodima bile su toliko izražene da se govorilo o Teuelče-Mapuče narodu.
Teuelče su usvojili dosta običaja i jezik, ali su preneli i deo svojih običaja na Mapuče. Istaknuti poglavica jednog od plemena Teuelčea, Kangapol je 1753.  godine stao na stranu Španaca a protiv Mapučea. U 19. veku ogranak Teuelčea imao je vrlo istaknutu i uglednu  ženu koja je obavljala funkciju poglavice i koja je poznata pod hriščanskim imenom Marija la Grande. Ovoj epohi u kojoj su se iskristalisali odnosi sa susedima, prethodili su milenijumi u kojima je ovaj narod postojao.
Svetski čuvena Pećina ruka (na španskom: Cueva de los manos) u kojoj su, uz pomoć pigmenta, naslikane mahom leve ruke potiče najverovatnije od predaka Teuelčea. Reč je o lovcima sakupljačima koji su se, tokom zime, sklanjali iz patagonijskih visoravni i planinskog venca Andi gde su provodili leto - u niže krajeve.

Iskrcavanje španske ekspedicija na čelu sa Ferdinandom Megelanom 1520. dovelo je do prvih kontakata sa evropskom kulturom. Španci su verovali da starosedeoci Patagonije imaju džinovska stopala zbog krznene obuće koju su nosili ljudi iz Aonikenk naroda koji st, u proseku, bili su znatno viši od ljudi sa Starog kontinenta  pa su ih osvajači smatrali za džinove.
Loša strana dolaska Španaca je pojava raznih epidemija koje su teško pogodile ove fizički jake i otporne ljude. Sa druge strane, zahvaljući došljacima starosedeoci su saznali da postoje konji, što je sasvim izmenilo njihov  način života. Ova životinja je znatno doprinela razvoju trgovačkih veza a konjsko meso je postalo ključna stavka njihove ishrane. Pre toga su najviše lovili i jeli gvanako, biće srodno lami.

Kasno su počeli da se bave zemljoradnjom. U 19. veku su bili žrtve brutalnih otmica pojedinaca koji su pokazivani po cirkusima, u raznim evropskim zemljama. U Argentini su postojali rezervati za njih.
Teuelče obuhvataju niz različitih plemena koji govore šest različitih jezika, podeljenih na dve jezičke porodice:  čonan i het. Ipak, izdavaja se jezik koji se naziva teuelče. Pripada čonan familiji jezika i uglavnom se govori na teritoriji Čilea. Oni koji su ga tečno govorili više nisu među živima. Španski je vremenom potiskivao jezike starosedelačkog stanovništva.
Nekada su bili nomadski narod. Prilikom seoba postavljali su neku vrstu logora i bili grupisani po krvnoj i plemenskoj srodnosti. Na osnovu toga su delili teritoriju za lov i sakupjanje plodova. Bili su izrazito patrijarhalno društvo, sa dominantnom ulogom muškarca. Muškarcima je bilo dozvoljeno da imaju dve ili tri žene.

Njihovu veru propovedaju šamani koji prizivaju duhove za koje smatraju da žive u njima samima. Veruju u postojanje vrhovnog božanstva čije je ime različito kod pojedinih plemena, a koje je stvorilo svet. Imaju niz mitova i obreda.
Širom Argentine danas ima oko 28.000 ljudi koji se izjašnjavaju kao Teuelče. U patagonskoj provniciji Santa Kruz, postoji pet njihovih sela. U Čileu su maltene nestali, što je posledica širenja velikih boginja početkom 19. veka. Oni koji su preživeli, iselili su se u Argentinu.

Oliver Klajn

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"